Με αφορμή την Παγκόσμια μέρα Φυσιοθεραπείας (8 Σεπτεμβρίου) και λαμβάνοντας υπόψιν την μεγάλη έλλειψη ανακούφισης και θεραπευτικής αντιμετώπισης των ασθενών με λεμφοίδημα, το Τμήμα Φυσιοθεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας μας δίνει σημαντικές πληροφορίες που όλοι πρέπει να γνωρίζουμε σχετικά με το λεμφοίδημα.
Το Τμήμα Φυσιοθεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας είναι σε θέση να διαχειριστεί τόσο την οξεία φάση όσο και τη συντηρητική. Για τον σκοπό αυτό η ομάδα του Τμήμα Φυσιοθεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας έχει ενδυναμωθεί με φυσιοθεραπεύτρια με εξειδίκευση στην διαχείριση λεμφοιδήματος με την μέθοδο της σχολής του Dr. Vodder, η οποία περιλαμβάνει κυρίως τον συνδυασμό της εξειδικευμένης λεμφικής μάλαξης και συμπιεστικής περίδεσης στην οξεία φάση, καθώς και ειδικές ασκήσεις προληπτική φροντίδα και ειδικά συμπιεστικά ενδύματα.
Σύμφωνα με το Αρχείο Καρκίνου της Κύπρου έχουμε κάθε χρόνο περίπου 600 νέα περιστατικά καρκίνου του μαστού. Σύμφωνα δε με τις διεθνείς στατιστικές περίπου 15-20% θα παρουσιάσουν λεμφοίδημα και το 50% αυτών θα παρουσιάσει το λεμφοίδημα μέσα στον πρώτο χρόνο από την αρχική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού. Επιπλέον από τα διεθνή στατιστικά περίπου το 26% των περιστατικών καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, περίπου το 22% του καρκίνου του ενδομήτριου, περίπου το 20% του καρκίνου των ωοθηκών και περίπου το 50% του καρκίνου του κόλπου θα παρουσιάσουν λεμφοίδημα σε κάποια φάση της ζωής τους.
Τι είναι το Λεμφικό Σύστημα;
Το λεμφικό σύστημα είναι μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος και συμβάλλει στην πρόληψη και αντιμετώπιση της λοίμωξης και στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών στο σώμα. Όταν λειτουργεί κανονικά μεταφέρει το λεμφικό υγρό (που αποτελείται από πρωτεΐνες, λίπη, επιβλαβή κύτταρα κ.α) μέσω ενός συστήματος φιλτραρίσματος των λεμφαδένων για να καταστρέψει τους επικίνδυνους μικρό-οργανισμούς(βακτήρια) και επιστρέφει το υγρό στην κυκλοφορία του αίματος. Τελικά αφαιρείται από το σώμα μέσω των νεφρών ως ούρα.
Οι λεμφαδένες (περίπου 600) βρίσκονται σε όλο σχεδόν το σώμα, κυρίως στο λαιμό, στην κοιλιά, στις μασχάλες και στις βουβωνικές περιοχές.
Το Λεμφοίδημα
Λεμφοίδημα ονομάζεται το οίδημα (πρήξιμο) ιστών το οποίο οφείλεται σε παρεμπόδιση της παροχέτευσης της λέμφου. Προκαλείται από κάποια διαταραχή του λεμφικού συστήματος, κατά την οποία τα λεμφαγγεία είναι λίγα, δυσμορφικά ή μη λειτουργικά και καθιστούν την μεταφορά του λεμφικού υγρού αναποτελεσματική. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να γίνεται κατακράτηση του υγρού ανάμεσα στους μαλακούς ιστούς του σώματος και να φουσκώνει το επηρεασμένο μέλος.
Το λεμφοίδημα χωρίζεται σε 2 είδη:
Πρωτογενές: οφείλεται στη μη κανονική ανάπτυξη των λεμφαδένων (εκ γενετής).
Δευτερογενές: δημιουργείται λόγω βλάβης σε κάποιο μέρος του λεμφικού συστήματος. Το δευτερογενές λεμφοίδημα είναι επίκτητο και προκαλείται από τραυματικές εμπειρίες πχ: χειρουργείο με αφαίρεση λεμφαδένων, ακτινοθεραπεία, μετάσταση καρκίνου στους λεμφαδένες και τροπικά παράσιτα που προσβάλλουν και κλείνουν τα λεμφαγγεία (Φιλαρίαση). Μπορεί να συμβεί αμέσως μετά τη βλάβη ή μετά από μια περίοδο μηνών ή ετών ως αποτέλεσμα χρόνιας υπερφόρτωσης των εναπομεινάντων αγγείων.
Στάδια Λεμφοίδηματος
Το λεμφοίδημα χωρίζεται σε 4 στάδια ανάλογα με την σοβαρότητα του:
Στάδιο 0: Δεν υπάρχουν ορατές αλλαγές. Το λεμφοίδημα μπορεί να εμφανιστεί μέσα σε λίγες ημέρες μετά τη χειρουργική επέμβαση και συνήθως διαρκεί για μικρό χρονικό διάστημα. Είναι αναστρέψιμο.
Στάδιο 1ο : Υπάρχει λεμφαγγειοπάθεια και μαλακό πρήξιμο στο επηρεασμένο μέλος με εντύπωμα. Είναι αναστρέψιμο με θεραπεία.
Στάδιο 2ο : Σκληρό πρήξιμο που δύσκολα δημιουργείται εντύπωμα. Βελτιώνεται με θεραπεία.
Στάδιο 3ο : Λεμφική ελεφαντίαση. Το προσβεβλημένο άκρο ή η περιοχή του σώματος διογκώνεται και διαστρεβλώνεται. Βελτιώνεται με θεραπεία.
Συμπτώματα
Μερικά από τα πιο συχνά συμπτώματα είναι:
Φούσκωμα στο άκρο/μέλος του σώματος που έχουν αφαιρεθεί οι λεμφαδένες
Αίσθημα βαρύτητας/ αδυναμίας στο άκρο
Πόνος στην επηρεασμένη περιοχή
Μειωμένη ευελιξία/κίνηση στο επηρεασμένο άκρο
Αλλαγές στο δέρμα (πχ. σφίξιμο, σκλήρυνση, ξηρότητα)
Αίσθημα ότι τα ρούχα και τα αξεσουάρ είναι πιο σφιχτά από το συνηθισμένο.
Διάγνωση
Στο πλείστο των περιστατικών με λεμφοίδημα, η διάγνωση γίνεται με την βασική εξέταση (περιλαμβάνει το ιστορικό του ασθενή, τη παρατήρηση, τη ψηλάφηση και τη μέτρηση των άκρων με μεζούρα). Σε σπάνιες περιπτώσεις, γίνεται και απεικόνιση του επηρεασμένου μέλους με διάφορες εξετάσεις όπως την λεμφοσπινθηρογραφική λειτουργική εξέταση, τον υπέρηχο και την αξονική τομογραφία.
Αντιμετώπιση
Το λεμφοίδημα είναι χρόνιο πρόβλημα. Δεν υπάρχουν συντηρητικά ή χειρουργικά μέτρα που θα αποκαταστήσουν πλήρως το προσβεβλημένο μέλος. Η διαχείριση συνήθως είναι συντηρητική και περιλαμβάνει ένα συνδυασμό τεχνικών όπως:
Λεμφική παροχέτευση. Είναι μια ειδική μέθοδος μάλαξης με ήπιους χειρισμούς που εφαρμόζεται από μια εξειδικευμένη φυσικοθεραπεύτρια. Αυτή η μέθοδος βοηθάει στην μετακίνηση του λεμφικού υγρού από την επηρεασμένη περιοχή σε περιοχή με υγιές λεμφικό σύστημα.
Κινησιοθεραπεία. Η κατάλληλη κινησιοθεραπεία ενισχύει το λεμφικό σύστημα να μετακινήσει τη λέμφο μακριά από την πάσχουσα περιοχή και να μειώσει το οίδημα.
Συμπιεστική περίδεση και συμπιεστικά ενδύματα. Είναι απαραίτητο μετά από τη λεμφική μάλαξη να γίνεται εφαρμογή συμπιεστικής περίδεσης (οξεία φάση) ή συμπιεστικό ένδυμα (συντηρητική φάση). Η πίεση θα βοηθήσει στην αποστράγγιση του λεμφικού υγρού και θα μειώσει το πρήξιμο.
Σύστημα πιεσοθεραπείας. Παρέχει σταδιακή συμπίεση στο άκρο με ένα σύστημα πίεσης και αποσυμπίεσης, που βοηθά στην μετακίνηση της λέμφου από το άκρο προς τον κορμό.
Ανύψωση του άκρου. Η βαρύτητα βοηθάει στην αποστράγγιση του λεμφικού υγρού από το επηρεασμένο άκρο.
Φαρμακευτική αγωγή. Η χρήση αντιβιοτικών είναι απαραίτητη σε περίπτωση μόλυνσης.
Σε περιπτώσεις εκτεταμένου σοβαρού λεμφοιδήματος ή σε περιοχές όπως τα βλέφαρα και τα γεννητικά όργανα μπορεί να εξεταστεί η πιθανότητα χειρουργικής προσέγγισης για τη μείωση του.
Συμβουλές πρόληψης
Για την μείωση της πιθανότητας εμφάνισης λεμφοιδήματος μετά από την χειρουργική επέμβαση με λεμφαδενικό καθαρισμό, ο ασθενής θα ήταν καλό να ακολουθήσει τις πιο κάτω συμβουλές:
Το επηρεασμένο μέλος θα πρέπει να είναι ψηλά τοποθετημένο πάνω σε ένα-δυο μαξιλαράκια την ώρα της ανάπαυσης. Αυτή η θέση βοηθά στην ανακούφιση από το τράβηγμα που μπορεί να υπάρχει και στην μείωση του οιδήματος.
Αποφυγή μικρο-τραυματισμών του δέρματος πχ. εκδορές, τρυπήματα, τσιμπήματα και εγκαύματα. Ανάγκη περιποίησης με αντιβιοτική αλοιφή.
Το τρύπημα με σύριγγα για αιμοληψία ή χορήγηση φαρμάκου και η λήψη αρτηριακής πίεσης στο χέρι της χειρουργημένης πλευράς καλύτερα να αποφεύγεται.
Μετά το μπάνιο, χρησιμοποιείτε κρέμα σώματος για να διατηρείτε το δέρμα μαλακό και ενυδατωμένο, κυρίως στο μέλος της χειρουργημένης πλευράς.
Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να γίνεται μέτρηση της περιμέτρου του επηρεασμένου άκρου από τον ασθενή ή από τον φυσιοθεραπευτή του.
Αποφεύγετε να φοράτε δακτυλίδια ή σφιχτά κοσμήματα στο χέρι της χειρουργημένης πλευράς.
Προσπαθήστε να χρησιμοποιείτε το άκρο φυσιολογικά καθώς η μυϊκή δραστηριότητα βοηθά στη διοχέτευση της λέμφου.
Αποφύγετε να κάνετε ξαφνικές, έντονες κινήσεις με το επηρεαζόμενο χέρι, όπως να μετακινείτε βαριά αντικείμενα (πχ. έπιπλα, κιβώτια) ή να σηκώνετε βαριά ψώνια.
Φοράτε χαλαρά ρούχα, τα οποία δεν περιορίζουν και δεν ερεθίζουν το χέρι ή το σώμα. Αποφεύγετε στενά εσώρουχα και σφικτές τιράντες στο στηθόδεσμο.
Αποφύγετε τις ακραίες θερμοκρασίες, όπως τη σάουνα, το τζακούζι, τα δωμάτια ατμού ή τα παγωμένα μπάνια.
Σημαντική σημείωση: οι ασθενείς που έχουν κάνει επέμβαση με λεμφαδενικό καθαρισμό πρέπει να επισκεφτούν μια εξειδικευμένη φυσιοθεραπεύτρια (λεμφοθεραπεύτρια) για την έγκαιρη τους ενημέρωση, πρόληψη και διαχείριση του λεμφοιδήματος.
Θεραπείες στο Τμήμα Φυσιοθεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου Λάρνακας
Οι ασθενείς θα πρέπει να προσκομίσουν παραπεμπτικό από τον θεράποντα ιατρό τους.
Στην οξεία φάση ο ασθενής θα αξιολογηθεί, θα ενημερωθεί και θα εκπαιδευτεί σε ένα πρόγραμμα ασκήσεων. Θα έρχεται για συνεδρίες καθημερινά (εκτός Σαββατοκυρίακου) για 2 εβδομάδες όπου και θα λαμβάνει την ολοκληρωμένη αποσυμφορητική θεραπεία λεμφοιδήματος (ειδική λεμφική μάλαξη και περίδεση).
Στην συντηρητική φάση, ο ασθενής θα φοράει το ανάλογο συμπιεστικό ένδυμα, θα εκπαιδεύεται στην εφαρμογή απλού λεμφικού μασάζ από τον ίδιο τον ασθενή ή από οικείο του, θα ακολουθεί το πρόγραμμα ασκήσεων του, και θα παρακολουθείται σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα από την φυσιοθεραπεύτρια του.
